Ahlak Felsefesi

• Etik, felsefenin ahlaki değerlerle ilgili olan alt dalına karşılık gelir. Antik Yunanca “ethos” (karakter, adet olan hayat tarzı) sözcüğünden türemiştir.
• Ahlak, bir topluluk içinde yaşayan insanların davranışlarını ve birbirleriyle olan ilişkilerini düzenlemek amacıyla oluşturulmuş eylem kuralları, normlar silsilesi ve değer sistemidir. Ahlak bize belirli bir toplulukta neyin doğru, neyin yanlış olduğunu söyler; toplumlar arasında benzer ahlaki kurallar olabileceği gibi farklılıklar da söz konusudur.

Bir kurallar sistemi olan ahlakın iki temel kaynağı vardır:

1. Din: insanlara nasıl yaşaması gerektiği tanrı tarafından söylenir. Ödül ve ceza sistemi öte dünyaya veya yeniden dünyaya gelişle belirlenir.
2. Toplum sözleşmesi: ümmet toplumlarından ulus toplumlarına geçen insanların ahlak kurallarını bir toplum sözleşmesine dayandırarak ortaya koymasıdır. Burada ceza sistemi toplumdan uzaklaştırma şeklinde tezahür edecektir.

• Etik deyince anlaşılacak şey felsefe açısından ahlaktır, ahlakın felsefesidir. Çoğunlukla teorik bir araştırmanın ürünü olan felsefenin aksine ahlak pratiği olan bir olgudur, edimseldir. Etik ise söz konusu pratiğin teorisi olmak durumundadır. Etik, bu ahlaki hayatı ele alıp tartışan, söz konusu moral değerlerle ideallerden meydana gelen ve ahlak adını verdiğimiz bu olguya yönelen felsefe disiplinidir.
• Ahlakın eylemin pratiği olduğu yerde, etik eylemin teorisi olmak durumundadır. Ahlakın yerel olduğu yerde, etik evrenseldir. Etik, bireyin alıcı değil de bütünüyle kurucu ya da etkin olduğu bir alan ya da tutumu ifade eder.
• Çünkü etik yapan bireyin sadece ahlaki kuralları hayatına sokmakla kalmaz, onların hesabını akli bir düzeyde tartışarak, sorgulayarak, temellendirerek verir. Böyle birinin davranışı ve duruşu, artık sadece ahlaki değil, fakat etik bir eylem ve duruştur.
• Bu ikisi arasındaki farkı bir insanın gelişimi üzerinde görebiliriz.

1. Çocukta herhangi bir ahlaki veya etik eylem söz konusu değildir. Nedenlerin bilgisinden yoksun çocuğa örnekler gösterilerek ödül/ceza yöntemiyle ahlaki terbiye verilmeye başlanır.
2. Büyüyüp okuyan/çalışan insan sosyal hayata karışır ve kültürle beraber ona büyüklerine saygılı, çalışkan, fedakâr olması gerektiği öğretilir. Bu ahlak dönemidir artık.
3. Olgunlaşan insan, neden saygılı, çalışkan ve fedakâr olması gerektiğini sorgulamaya başlar. Toplumun değerlerini tartışıp içselleştirirken asıl belirleyici olanın insan olmak olduğunu öğrenir.

• Ahlak üzerine düşünen ortalama birey her zaman tutarlı, argümantatif ve sorgulayıcı olamayabilir, ahlaki problemleri irdelemenin uzağında kalır. Burada etik üzerine çalışan filozof temelde ne yapmak, nasıl davranmak, neyin peşine düşmek gibi konularda insan varlıklarına genel bir rehberlik sağlamayı amaçlarken, ahlaki problemleri irdeler. O birtakım değerler ileri sürmekle kalmaz, gerekirse onları yeni baştan tanımlar, ahlaklılığın ilk ilkelerini sistematik bir tarzda ve tutarlı bir biçimde ortaya koyar, bunları temellendirir.

ETİK ÇEŞİTLERİ

NORMATİF ETİK

• Etiği ortaya çıkaran şey Sokrates ve Platon gibi filozofların insan hayatının amacı ve erdemli bir hayatın niteliği üzerinde düşünmeye başlamaları olmuştur. Sofistlerin genel geçer ahlaki değerlerin olmadığı ahlaki bir göreceliği savunduğu dönemde evrensel denebilecek ahlaki değerleri var olduğunu ortaya koymaya çalışmışlardır. Etik düşünürü bu tarihten sonra ahlak üzerine araştırma yapmış ve insanın nihai amacının ne olduğunu sorgulamaya başlamıştır.
• Etik, ahlaklılığın ne olduğunu, ilke ve temellerini araştıran, insanın hangi amaçlar peşinde koşması gerektiğini ortaya koyan ve birtakım ödevlerimiz olup olmadığını sorgulayan disiplindir. Bu yönüyle geleneksel etik kural koyucu, yani normatiftir.
• Etik düşünürü, neyin iyi ya da kötü olduğunu söyler, kural koyar, yaşama biçimi geliştirir; kısaca rehberlik eder. Kural koyucu yaklaşım benimseyen ahlak filozofu, insanlar yapmaları ya da neden kaçınmaları gerektiğini söylerken, kendilerine yükümlülüklerini ve sorumluluklarını anımsatan nesnel ahlaki hakikatler bulunduğunu söyler.
• Çeşitleri:

1. Teleolojik Etik
2. Mutluluk Etiği
3. Yararcılık
4. Deontolojik Etik
5. Dini Etik
6. Ödev Etiği
7. Erdem Etiği
8. Feminist Etik

METAETİK

• Buna göre, ahlak filozoflarının normatif etikle meşgul olmamaları gerekir, çünkü onların kendilerine ahlaki hakikatlere nüfus etme imkânı verecek özel bir kavrayış güçleri yoktur. Onların diğer insanlara vaaz verme hakları olamaz. 25.yy. etik geleneğinin başarısızlığı da ortadadır.
• Normatif eğitin koyduğu kurallar üzerine konuşur, onları analiz eder. Bir bakıma normatif etiğin üzerine çıkarak onun üzerine bir söylem gerçekleştiren bir etiktir.
• Çeşitleri:

1. Realizm ve Anti-Realizm
2. Bilişselcilik
3. Gayri-Bilişselcilik

ANALİTİK ETİK

• Filozofun görevi dünya görüşü ortaya koymak değil, ahlaki yargıları analiz etmek, ahlaki eylem ölçütlerini tartışmak, bu kavramların anlamlarını açıklığa kavuşturmaktır.

UYGULAMALI ETİK

1970’lerde ortaya çıkmış, normatif ve teorik etiğin günümüzün pratik sorunlarına tatbiki olarak okunabilir. Kürtaj, hayvan hakları, ötenazi gibi özgül, tartışmalı ahlaki konu ve problemlerin analizini yapar.