Bilgi Felsefesi

Bilgi Felsefesi

Bilgi Felsefesi Nedir?

• Antik Yunanca “bilgi” anlamına gelen “episteme” ve “akılcı söz” anlamına gelen “logos” sözcüklerinin birleşiminden meydana gelen epistemoloji, felsefenin bilgiyi inceleyen teorik bir dalıdır.
• Epistemoloji bilgi kavramının kendisi, doğa, türleri, kaynağı, neye bilgi denilip neye denilmeyeceği, bilginin doğruluk ölçütü gibi sorulara cevap arar.
• Doğrudan doğruya bilgi kavramının kendisiyle meşgul olan epistemoloji, metafizikle birlikte felsefenin en önemli iki alt dalından biridir. Klasik anlamda ilk felsefe olarak ele alının metafizik, modern bilim devrimi ile beraber yerini çoğunlukla epistemolojiye bırakır.

Bilgi Biliminin Felsefe İle İlişkisi

• Epistemolji konusu itibariyle belki de felsefeye özgü tek inceleme alanını oluşturur. Bu konudan kısaca felsefe nedir programından bahsetmiştik. Birçok disiplin ve bilimle birlikte aynı konular üzerinde çalışan felsefe, konu bilginin bizatihi kendisi olunca yalnız kalır. Bu yönüyle de ona ilk felsefe demek belki de pek yanlış bir tanımlama olmayacaktır.
• Epistemoloji bütün disiplinlerin temelinde yer alır çünkü söz konusu felsefe disiplinlerinin sistematik kavrayışlarıyla dayandıkları ilke ve kabuller, ancak epistemolojik olarak oluşturulup temellendirilebilir.

• Hakikate ulaşma arzusu ve iddiasının gündeme geldiği her yerde, epistemolojinin gündeme gelmemesi düşünülemez. Çünkü bu alanda söz sahibi tek bir disiplin vardır, o da epistemolojidir.

Epistemolojinin Tarihi

• Bu bilimle enine boyuna uğraşan ilk filozof Platon’dur. Sonrasında Aristoteles, Aziz Augustinus, Aquinalı Thomas, İbni Sina, Farabi gibi filozoflar bu konuda çalışmalar yaptıysa da epistemoloji modern çağda ön plana çıkacaktır.
• Bunun sebebi de modern uygarlığı belirleyen en önemli şeyin bilgi olmasıdır. Bu dönemde Descartes, Leibniz, John Locke, Hume, Kant ve Russell gibi filozoflar ayrıntılı çalışmalar yapmışlardır.

Epistemoloji Türleri

• Genel olarak iki türlü felsefe geleneği vardır.

1. Klasik/Modern Epistemoloji Geleneği: Klasik epistemoloji Platon ile başlarken modern epistemoloji Descartes sonrası modern çağda başlar.
2. Kıta epistemolojisi: Çok büyük ölçüde Kant’tan yola çıkar ve Hegel’in Kant eleştirisiyle gelişir.

Klasik Epistemoloji

• Klasik epistemoloji bilgiyi incelerken onu altı ana başlıkta ele alır:

• Bilginin Doğası: Üç kurucu öğesi vardır. Hangi öğe temel alınırsa ona göre bir tanım ortaya konacaktır.

1. Bilginin öznesi (bilen özne): bilme bir zihin hali, zihinde bir değişimdir.
2. Bilginin nesnesi (bilinen nesne): tek tek değişen nesnelerin bilgisi olamaz, ancak tümellerin bilgisi olabilir.
3. Bilginin öznesi ve nesnesi arasındaki ilişkinin ürünü olan şey; bilgi: gerekçelendirilmiş doğru inanç.

• Bilginin Gerekçelendirmesi: Epistemolojide doğru inançları bilgiye dönüştüren şey, esas olarak inançların haklılandırılması, gerekçelendirilmesidir.
• Bilginin Doğruluğu: Epistemolojik bağlamda neyin doğru olduğu sorusundan ziyade “doğruluğun ne olduğu” sorusu önem teşkil eder. Doğruluk özne veya nesnenin değil, ürünün yani bilginin özelliğidir. “Kar beyazdır”
• Bilginin Kaynağı: Bilginin akla mı yoksa deneyime mi ilişkin olduğu tartışmalar. Bu tartışmalar genellikle dört tür üzerinde yapılır:

1. Akılcılık: Aklın bilginin yegâne kaynağı olduğunu savunur.
2. Deneyimcilik: Bilginin kaynağı akıl değil de tecrübe/deneyime başvurulur.
3. Sentezci yaklaşım: Aklın ve deneyimin ortak bir ürünü olarak görülür.
4. Sezgicilik: Bilginin kaynağı sezgilerdir.

• Bilginin İmkanları: Nereye kadar bilebiliriz? Veya herhangi bir inanca sahip olabilir miyiz? Sorularının tartışıldığı alandır. Bu konu kuşkuculuk adı altında tartışılır. Kuşkucu yaklaşımlar Herakleitos’la başladıysa da sofistler ve Helenistik Dönemin Septikler Okulu kuşkuculuğu felsefenin merkezine koymuşlardır. Modern çağda da Kant ile eleştirel felsefe kapsamında konu tartışılmaya devam edilir.
• Bilginin Sınırları: Öznenin kendi dışındaki nesneleri gerçekte olduğu şekliyle bilip bilemeyeceği sorusu sorulur. Her iki konu da bilgi felsefesi serimiz altında tartışılmıştır.

KAYNAKLAR:

Felsefeye Giriş - Ahmet Cevizci
Felsefeye Giriş - Lokman Çilingir 

Etiketler:Bilgi Felsefesi,  Epistemoloji,  Bilim Felsefesi.