Anaksagoras

ANAKSAGORAS

HAYATI

• Anaksagoras’ın İÖ 500-428 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir.
• Bugünkü adı Urla olan Klazomenai’den olan Anaksagoras soylu bir aileden gelmekte olup bütün servetini bilimsel araştırmalar için harcamıştır.
• Sokrates gibi dinsizlikle suçlanıp terk etmek zorunda kalacağı ikinci vatanı Atina’da 30 yıl yaşamış olan Anaksagoras, 6.yy.dan sonra ortaya çıkacak olan hayatı teorik olarak yaşayan filozof tipinin ilk örneği olacaktır.
• Gök cisimlerini incelediği (Atinalıların söylemiyle “dünyanın üst yanında olup bitenlerle ilgilendiği ve bu konuda bilgiler verdiği”) gerekçesiyle Atina’yı terk edip bugünkü adı Lapseki olan Çanakkale civarına gidecek ve orada hayatının sonuna kadar yaşayacaktır.
• Lapseki’de bir okul kuracak ve bölge halkı tarafından çok sevilecektir. Öldükten sonra da kendisi için bir sunak dikilmiş ve vasiyeti üzerine uzun yıllar boyunca ölüm yıl dönümü çocuklar için bir tür bayram, tatil ve eğlence günü olarak kutlanmış.
• Euripides onun öğrencisiydi ve o daha sonra onun ayrılığı üzerine bir de şiir yazacaktır.
• Homeros’un eserlerinde ana konunun erdem ve adalet olduğunu ilk o dillendirecektir.

• Daha önce gördüğümüz birçok ilkçağ filozofu gibi Doğa Üzerine adlı bir eser yazmıştır ancak bu eserden elimizde sadece 22 fragment bulunmaktadır.

FELSEFESİ

Madde Ezeli ve Ebedidir

• Empedokles’in metafiziğinde olduğu gibi hem varlığın hem de oluşun imkanını araştırmıştır. O da tıpkı Empedokles gibi maddenin ezeli ve ebedi olduğunu söyleyecektir.

Yunanlılar doğuş ve yok oluştan söz ederken doğru olmayan bir dil kullanmaktadırlar; çünkü hiçbir şey doğmaz ve yok olmaz. Sadece var olan şeylerin karışması ve ayrılması vardır. O halde onlar doğmayı karışma, yok olmayı ise ayrılma olarak adlandırsalar iyi yaparlar.

Anaksagoras

Varlıklar Sonsuz Tohumlardan Oluşur

• Buna mukabil Anaksagoras’a göre varlığı meydana getiren temel unsurlar dört değil sınırsızdır ve her şeyde her şeyden bir miktar bulunur.

Her şeyde her şeyden bir parça vardır. Bütün şeyler belli ölçüde her şeyde bulunurlar.

Anaksagoras

Saç olmayandan saç veya et olmayandan et nasıl meydana gelebilir?

Anaksagoras

• Bu durum onun kozmogonisi öğrenilince daha anlaşılır olacaktır. Ona göre başlangıçta tıpkı her şeyden önce kaos ya da Empedokles’in dört elementinin Sevgi etkisiyle bir bütün halinde olması gibi bir her şeyin iç içe, her şeyin her şeyle karışmış olarak bulunduğu bir karışım durumu vardır. Bu durum kısmen korunmaktadır ama artık bazı şeyler kendilerine bir ad alacak derece farklılaşmış ve şimdiki şeyler oluşmuştur.
• Yalnız bu varlıkların doğada hiçbir şekilde saf olarak bulunamazlar, çünkü her varlık bir karışımdır. Burada Anaksagoras Spermata terimini kullanacaktır; bunun karşılığı “tohum”dur. Yani varlıklar sonsuz tohumlardan oluşur.
• Bir şey, kendisinde en fazla bulundurduğu şeyin adını alır der. Diyelim ki et ve kemiği birbirinden ayıracağız. Oranları göz önünde bulundurarak bile eti et yapan şeyin diğer her şeyden fazla olduğu sonucuna varıyoruz ama onun saf halde bulunamadığını düşünmemiz hiç de mantıklı değildir. Anaksagoras buna kulak asmaz ve doğada hiçbir şeyin saf halde olmadığını söyleyecektir; Nous müstesnadır.

NOUS

• Onun kozmogonisi her şeyin bir “ilk karışım” ve “bütün” halde olduğu bir haldir. Bu Empedokles’in Sevgi’nin hüküm sürdüğü zamana veya Anaksimandros’un Aperion’una benzer bir durumdur. Bundan sonra bu karışıma ilk hareketi Nous verecektir ve bu akıllı, düzen verici, düzenleyici ilke, bu ilk kaos durumunu bir düzene sokmuştur. Yunanca “kosmos” kelime anlamlarından birisi de “düzen” dir. Anaksagoras da bu düzenin ardında bir akıl aramış ve onu Nous’ta bulmuştur.
• Ona göre evrenin kaostan kozmosa geçişini meydana getiren akıldır ve kozmos kaosa göre bir iyilik, mükemmelliktir.
• Böylelikle evrenin, varlığın bir amacı olduğu da yine ilk defa Anaksagoras tarafından dillendirilmiş olur.

Var olan şeyler içinde onların en incesi ve en safıdır.

Anaksagoras

Bütün diğer şeyler belli ölçüde her şeyden pay aldıkları halde Nous, sonsuz ve bağımsızdır ve hiçbir şeyle karışmamıştır.

Anaksagoras

• Bunun kanıtı da bir akıl yürütmedir.

Eğer o kendisinde olmamış, başka herhangi bir şeyle karışmış olsaydı, onların herhangi biriyle karışmış olduğu için hepsiyle karışmış olurdu; çünkü daha önce söylendiği gibi her şeyde her şey vardır ve bu durumda onunla karışmış olan şeyler, ona engel olurlardır. Bunun sonucunda ise o şimdi olduğu gibi onlar üzerinde hiçbir güce sahip olamazdı.

Anaksagoras

O her şeyin bilgisine ve kudrete sahiptir.

Anaksagoras

• Nous’un iki işlevi vardır. Birisi düşünmek (idrak etmek) diğeri de -şeyleri- hareket ettirmektir.
• Nous, basit, saf, bilgi ve bilinç sahibi, düzenleyici ve bir erek uğruna faaliyette bulunan bir ilkedir ve tinsel bir şey değildir. Tinsel olmasa da maddeden tamamen ayrılmaktadır. Bu felsefe tarihinde ilk kez akıl ve maddeyi ilkesel olarak ayırmak anlamına gelmektedir.
• Her şeyin kudretine sahip olan her şeyi bir anafor misali hareket ettirecek ve ilk hareketi verecek ve şeyler oluşmaya başlayacaktır.
• Anaksagoras’ın kitabını okuyan Sokrates, Platon ve Aristoteles Nous tanımına önce heyecanla yaklaşmış ama Nous’un sadece başlatıcı olup geri kalan oluşumun kendiliğinden oluşmasını göstermişler ve devam etmesi gereken nedenselliğin yoksunluğunu fark etmişler, Nous’un bir deus ex machina olarak kullanıldığını düşünmüşlerdir. Tabii bu onun teleolojik evren anlayışını ilk ortaya atan filozof olduğunu ve Sokrates, Platon ve Aristoteles’in felsefelerinin öncülü olduğu durumunu ortadan kaldırmaz.
• Nous son olarak canlı şeylerde bulunması ile karşımıza çıkıyor. Cansız şeylerde Nous yok, canlı şeylerde vardır.
• Ona hayatın değerinin ne olduğu sorulduğunda “gökleri ve dünyanın düzenini gözlemek” demiştir. Yine kendisine nereli olduğu sorulduğunda gökleri gösterirmiş. Lapsekililer tarafından mezar taşına şunlar yazılmıştır:

“Hakikatin peşinde gökyüzünün sınırlarını aşan Anaksagoras burada yatıyor. “

Mezar taşındaki yazı

KAYNAKÇA

İlkçağ Felsefese Tarihi 1. Cilt - Ahmet Arslan
Felsefe Tarihi - Macit Gökberk
Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri - Diogenes Leartius
Antik Felsefe - Walther Kranz
Sokrates'ten Önce Felsefe - Willhelm Capell

Tagged as: Anaksagoras, Doğa Filozofları, Felsefe, Felsefe Tarihi, Podcast, Spermata, İlkçağ Felsefesi.