Elea’lı Zenon ve Paradoksları

ELEA’LI ZENON

HAYATI

• Felsefe tarihinde iki Zenon vardır. Birisi Parmenides’in öğrencisi Elea’lı Zenon, diğeri Stoa okulunun kurucusu ve İÖ 3.yy.da yaşamış Kıbrıslı Zenon. Bizim inceleyeceğimiz Elea’lı Zenon’dur.
• Parmenides’ten 25 yaş daha genç ve onunla Atina’ya beraber bir ziyaret yaptıkları bilgisine sahibiz. Bu ziyarette Sokrates’le tanışıp konuşmuşlar. Sokrates henüz 20 yaşındadır. Yani Zenon 5.yy.ın ilk yarısında yaşamıştır.
• Elimizde ona ait çok az fragment bulunmaktadır ve elimizdekilere bakarak onun diyalog formatını ilk kullanan filozof olduğu sonucunu çıkarıyoruz. Onun hakkındaki başlıca kaynağımız Aristoteles’in Fizik kitabıdır.
• Zenon muhteşem zekasıyla hocasının savlarını pekiştirecektir. (Platon onu diyalektik imgelem gücü nedeniyle Elealı Palamedes diye tanımlar) Bunu yaparken kendi geliştirdiği dolaylı argümanlarla örülü bir diyalektik kuracaktır.

FELSEFESİ

• Zenon’un alameti farikası felsefeye kattığı diyalektik akıl yürütme yöntemidir.

• Aristoteles’e göre diyalektik: muhtemel veya akla yakın, çoğunluk tarafından kabul edilen öncüllerden hareketle, yine akla yatkın, ikna edici gibi görünen sonuçlara, yani dar anlamda bilimsel olmayan sonuçlara varan bir akıl yürütmedir.
• Bilimsel akıl yürütme olan apodiktik akıl yürütmenin altında olan diyalektik, kesin olarak bilimsel değeri olmayan, aldatıcı olarak doğruymuş gibi görünen sofistik akıl yürütmelerdir.
• Diyalektikte kullanılan önermeler bilimsel değil, yalnızca tartışmayı mümkün kılan, yaygın olarak kabul edilen kabullerle gerçekleşir.
• Diyalektiğin faydası bilimsel olarak kanıtlanması mümkün olmayan bazı şeyleri dolaylı olarak kanıtlamaya yaramasıdır. Örneğin özdeşlik ilkesi böyle bir kanıtlamaya ihtiyaç duyar.
• Bu doğrudan kanıtlanamaz çünkü herhangi bir ilkenin kanıtlanması zaten bu ilkeye dayanır.
• Özdeşlik ilkesinin kanıtlanması mümkün değildir fakat özdeşlik ilkesi sayesinde herhangi bir kanıtlama yapılabilir.
• Özdeşlik ilkesi, bu ilkeyi kabul etmeyen insanların görüşlerinin yanlışlığı veya saçmalığı gösterilerek dolaylı olarak kanıtlanabilir. Bu “saçmaya indirgeme” yoluyla dolaylı kanıtlama veya dolaylı çürütmedir.
• Zenon’un uyguladığı yöntem budur. O Parmenides’in görüşlerine karşı çıkanlara, yani hareketi ve çokluğu kabul edenlere, bu kabulün ortaya çıkaracağı saçma sonuçları göstererek mümkün olmadığını kanıtlamaya çalışır.
• Yani önce hareketin ve çokluğun varlığını teslim eder, sonra bunlarla saçma sonuçlara ulaşır ve dolaylı olarak hareket ve çokluğun olduğu iddiası doğru değilse, tam tersi, yani hareketin ve çokluğun olmadığı ilkesi doğru olacaktır.
• Zenon’un amacı Parmenides’i olumlamak, onu doğru ve haklı çıkarmaktır.

Uzay paradoksu

• Her şey varsa ve her şey uzaydaysa uzay nerededir? Eğer uzay başka bir uzaydaysa bunu sonsuza kadar götürebiliriz, öyleyse uzay gerçekten var değildir.

Akhilleus ve Kaplumbağa Paradoksu

• Yunan dünyasının en hılı koşucusu Akhilleus’un bir kaplumbağa ile yarışa girdiğini varsayalım. Akhilleus kaplumbağaya belli bir avans vermiş olsun. Bu durumda Akhilleus’un kaplumbağayı yakalaması imkansızdır. Onlar arasındaki mesafe sürekli azalacaktır ama asla kapanmayacaktır.
• Buna yapılacak itiraz bir mesafenin sonsuza kadar bölünebilmesi ile sonlu bir büyüklük olması arasındaki farkı ortaya koymaktır.
• Zenon’un yapmak istediği hareketin varlığını kabul edersek, Akhilleus’un kaplumbağayı geçemeyeceğini kabul etmemiz gerekeceğidir. Bu saçmalığın hareketin varlığını kabulden doğduğunu anlayıp bu varsayımı reddetmeliyiz.

İkiye Bölme Paradoksu

• Herhangi bir mesafeyi kat etmek için önce o mesafenin yarısını, sonra geri kalan mesafenin yarısını vs kat ederiz.
• Sonuç olarak herhangi bir mesafenin kat edilmesi imkansızdır.
• Sonsuza kadar bölünebilen mesafeyi kat etmek için sonsuz kadar bölünebilir bir zaman paradoksu çözmek için yeterlidir.
• Burada pratik çözüm ise bir şeyin sonsuz büyüklüğe sahip olmasıyla sonsuza kadar bölünebilir olmasının farklı olmasında yatar.

• Zenon’un Parmenides’i desteklemek için yaptığı savunmalar bunlar ve benzerleridir ama yunan düşüncesi “varlık vardır; var olmayan var değildir” söylemine takılıp kalmayacak, çoğulcu materyalistler hem varlığı, hem oluşu kabul etmek ve açıklamak ihtiyacını duyacak ve çalışacaklardır. Onun çabaları sonsuz, sürekli, sayı, uzay, zaman, hareket gibi temel kavramların felsefi analizine büyük katkıda bulunmuştur. Onun felsefe tarihi içindeki önemi de her şeyden çok bu kavramlar üzerine tuttuğu ışıktan ileri gelmektedir.

KAYNAKÇA

İlkçağ Felsefese Tarihi 1. Cilt - Ahmet Arslan
Felsefe Tarihi - Macit Gökberk
Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri - Diogenes Leartius
Antik Felsefe - Walther Kranz
Sokrates'ten Önce Felsefe - Willhelm Capell

Etiketler:İlkçağ Felsefesi,  Elea,  Doğa Filozofları,  Elea Okulu,  Elea'lı Zenon,  Felsefe,  Felsefe Tarihi,  Parmenides,  Podcast,  Zenon.